شاهرخ مسکوب - کلاس شاهنامه - گفتار ۱ - حماسه Sh. Meskoob

کلاس های شاهنامه شاهرخ مسکوب از ۴ ژوئن ۲۰۰۲ تا ۶ ژوئیه ۲۰۰۴ در پاریس برگزار می شد. این کلاس ها که نتیجه یک عمر مطالعه و پژوهش مسکوب در شاهنامه است، نه به روال معمول این گونه جلسات یعنی بررسی داستان ها و شخصیت ها، بلکه در پی رویکردی متدولوژیک به کل اثر و برجسته کردن چند مفهوم بنیادی در آن اختصاص داشت. این دوره دوساله همزمان  بود با نگارش آخرین کار مسکوب به نام « ارمغان مور»  که پس از در گذشتش، به کوشش حسن کامشاد، در تهران توسط نشر نی منتشر شد. آنچه در کتاب بصورت بسیار فشرده آورده شده، در این گفتارها با جزئیات و حواشی مفصل تر بیان شده است. نسخه شنیداری این کلاس ها به تدریج در این صفحه در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.
گفتار ۱ - حماسه ـ
حماسه بیانگر دید و جایگاه انسان است در جهان،  حال آنکه اسطوره بیانگر دید و جایگاه انسان است در کیهان. به تعبیر دیگر، حماسه همان اسطوره است که از آسمان به زمین، از انتزاع به جسم، از عالم مجاز به دنیای واقعی انسان ها آمده است.
حماسه ملی ایران یا شاهنامه در قرن چهارم هجری، یعنی قرن ها پس از تشکیل قوم و ملت ایران و چهار صد سال پس از شکست از عربها نوشته شده است. در این دوران، تاریخ ایران که پیش تربه دست اردشیر پی ریزی شده بود، این بارتوسط یک شاعر از نو پی افکنده می شود. بنابراین، شاهنامه را می توان حماسه متأخر نام نهاد.
منابع حماسه ملی ایران عبارتند از:
ـ روایت های اسطوره ای برگرفته از اوستا
ـ سیکل سیستان یا روایت های پهلوانی شرق ایران (خاندان نریمان، سام، زال، رستم و فریبرز)
ـ روایت های تاریخی خانواده های اشکانی (گودرز، گیو و بیژن)
روایت های هر سه این منابع طی سالیان دراز به صورت شفاهی، سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر نقل می شده است. اوستا را تنها موبدان می دانستند و بازگو می کردند، در حالی که روایت های پهلوانی و حماسی  توسط گوسان ها به شعر و همراه با موسیقی بیان می شده است. در اواخر دوره اشکانی، ابتدا اوستا جمع آوری و به صورت مکتوب روی پوست گاو نوشته می شود.  سپس روایت های اساطیری، پهلوانی و تاریخی که در طول ۴۷۰ سال پادشاهی ساسانی، به هم آمیخته و در هم تنیده شده اند، در خداینامک ها گردآوری و تدوین می شود. چند صد سال بعد، یعنی در قرن چهارم هجری، هنگامی که خلافت عباسی در بغداد ضعیف می شود، درخراسان و شمال شرق ایران و ماوراء النهر، نوعی استقلال محلی بوجود می آید و زبان فارسی مشروعیت پیدا می کند. در چنین شرایطی، سپهسالار خراسان به فکر می افتد که داستان های پراکنده و تاریخ گسسته ایران را جمع آوری کند. پس، از چهار کاتب زرتشتی دعوت می کند تا به توس بیایند و خداینامک جدیدی را که بعد ها به نام او خداینامک ابومنصوری نام یافت، به نثر بنویسند.
این کتاب منبع اصلی فردوسی بوده است.
در شاهنامه، اسطوره، حماسه و تاریخ، یا به بیان دیگر افسانه، داستان و واقعیت، در هم تنیده اند. شاهنامه به منزله اثری ادبی، حماسه ای است که در آن سه بخش اساطیری، پهلوانی و تاریخی باز شناخته می شود:
ـ بخش اساطیری (از نخستین پادشاه تا جمشید، ضحاک و فریدون، افراسیاب و کیخسرو، زرتشت واسفندیار)
ـ بخش پهلوانی یا حماسی ( از فریدون تا بهمن)
ـ  بخش تاریخی ( از اسکندر تا یزدگرد)

• #education
• #شاهنامه_شاهرخ_مسکوب