یونس لیثی دریلو: سرگذشت سیدجعفر پیشه‌وری (تا شهریور ۱۳۲۰)
207 بار بازدید -
10 ماه پیش
-
میرجعفر سیدجوادزاده خلخالی یا سیدجعفر
میرجعفر سیدجوادزاده خلخالی یا سیدجعفر جوادزاده معروف به جعفر پیشه‌وری در۱۳ صفر ۱۳۱۱ ق. برابر با ۴ شهریور ۱۲۷۲ شمسی یا ۲۶ آگوست ۱۸۹۳م. در روستای «سئیدلر زئیوه‌سی» یا به فارسی زاویه سادات به معنی خانقاه سادات نزدیک خلخال از توابع ایالت آذربایجان به دنیا آمد. در سالهای نخست عمرش، نام خانوادگی‌اش سیدجوادزاده خلخالی، بعدها پرویز و از ۱۳۰۶ /۱۹۲۷ پیشه‌وری بوده است. از ۱۳۲۰ /۱۹۴۱ به بعد از سیدجعفر یا جعفر بجای میرجعفر در نوشته‌ها بیشتر استفاده کرده است. میر جعفر فرزند دوم خانواده بود. در ۵ سالگی (۱۸۹۸ / ۱۲۷۷) وارد مکتبخانه در روستای خود شد و تحصیلات دینی را نزد پدربزرگش کربلایی میریحیی یاد گرفت. در دوازده سالگی (۱۲۸۲خ. / ۱۹۰۳م.) و پس از اندکی تحصیلات ابتدایی، به همراه خانواده‌اش که در یک آشوب از طرف ایل شاهسون دارایی شان را از دست داده بودند، به قفقاز رفت. در آن زمان باکو به عنوان یک مرکز جدید صنعتی هزاران جویای کار را به خود می‌پذیرفت. در فوریه ۱۹۱۸ / ۱۲۹۷ بیش از ۲۰۰ هزار نفر ایرانی در نقاط مختلف روسیه و عمدتا در جنوب قفقاز اقامت داشتند و در معادن نفت باکو حدود یکصدهزار نفر کارگر ایرانی کار میکردند. به کمک هم ولایتی‌هایش که معلم بودند، طی سالهای ۱۹۰۵-۱۹۰۸م./ ۱۲۸۴-۱۲۸۷سیدجعفر به یک مدرسه ابتدایی در بلبله - واقع در شبه جزیره آبشرون/آبشوران از روستاهای بادکوبه (یا باکوی امروزی)- رفت و دوره تربیت معلمی را به پایان رساند.
در همین فاصله سالهای ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۸م./۱۲۸۴ تا ۱۲۸۷خ.، سه انقلاب بزرگ سیاسی در جنوبِ قفقاز و آذربایجان ایران اتفاق افتاد: انقلاب ۱۹۰۵روسیه (سال ۱۲۸۴خ.) ، انقلاب مشروطیت ایران در ۱۲۸۶خ. (۱۹۰۶م.) و انقلاب ترکهای جوان در ۱۹۰۸ / ۱۲۸۷ که بسیاری از آذربایجانیها در آنها نقش داشتند و موجب توسعه هویت ملی آنها شد. در همه این سه انقلاب، مخلوطی از ظهور و توسعه افکار چپ سوسیالیستی، ناسیونالیستی و اسلامگرایی در کنار آزادیخواهی دیده می‌شود، که بعضا تفکیک آنها از همدیگر راحت نمی‌باشد.
سیدجوادزاده خلخالی با نویسندگی در روزنامه و در اوج هیجانات انقلاب بلشویکی در باکو وارد دنیای سیاست شد. نخستین مقاله سیاسی/اجتماعی او احتمالا در روزنامه آچیق سوزبه معنی سخن فاش ارگان حزب مساوات تحت سردبیری محمدامین رسول‌زاده در باکو و شاید در روزنامه «یانان شرق» (شرق آتشین یا خاور فروزان) در تفلیس باشد. ولی نویسندگی به شکل جدی و حرفه‌ای با روزنامه آذربایجان در باکو ارگان حزب دموکرات ایران در باکو شروع شد (و با روزنامه آذربایجان – ارگان فرقه دموکرات آذربایجان- در تبریز حیات سیاسی‌اش پایان یافت). وی مجموعاً پنج مقاله در نخستین دوره روزنامه «آذربایجان» نوشت.
جوادزاده خلخالی به فرقه عدالت - که بلافاصله بعد از سقوط تزار شروع به کار کرد و متشکل از ایرانیان مهاجر در جنوب قفقاز بود- پیوسته و به کمیته مرکزی حزب انتخاب گردید. وی در ۱۹۱۹ روزنامه حریت را که ارگان فرقه عدالت بود بطور مستقل مدیریت کرد. اکثر اعضای حزب عدالت بعدا در دانشگاه کوتوْ (KUTV) درس خواندند و باهم در ارتباط بودند. دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق یا به اختصار کوتوْکه دانشگاه خاور دور یا مدرسه استالین نیز نامیده می‌شد در ۲۱ آوریل ۱۹۲۱ در مسکو توسط تشکیلات کمونیستی بین‌المللی (کمینترن) به عنوان یک کالج آموزش دهنده کادرهای کمونیست در جهان تاسیس شد. عملکرد آن شبیه مدرسه بین‌المللی لنین بود، که دانشجویانی را عمدتاً از اروپا و آمریکا می‌پذیرفت. از دانش آموختگان سرشناس این دانشگاه می‌توان این افراد را نام برد: چیانگ چینگ-کو (رییس جمهور چین)، دنگ شیائو پینگ (سیاستمدار و رهبر نخبگان نسل دوم جمهوری خلق چین)، هو شی مین (رئیس جمهور ویتنام)، ناظم حکمت (شاعر ترکیه‌ای)، لیو شائوچی (دومین رئیس‌جمهور خلق چین) و خالد بکداش (رهبر حزب کمونیست سوریه). از جمله ایرانیانی که در دانشگاه کوتو تحصیل کردند می‌توان به افراد زیر اشاره کرد که بعدا احزاب و فعالیتهای مارکسیستی را در ایران سازماندهی کردند: جعفر پیشه‌وری، سلام اللّه جاوید، ابوالقاسم لاهوتی، آرداشس/آرتاشس/اردشیر آوانسیان، عبدالصمد کامبخش، رضا روستا، یوسف افتخاری ، کریم حسنوف / حسن‌زاده ( با نامهای مستعار نیک بین و اسمعیل فارس)، ...
اعضای حزب عدالت را ۶۰٪ کارگر، ۲۰٪ کارمند، ۱۷٪ پیشه‌ور و ۳٪ روشنفکر تشکیل می‌دادند. تعداد افراد کمیته عدالت در ۱۹۱۸ در آذربایجان شوروی ۴۰ نفر و در حوالی سال ۱۹۲۰ تعداد اعضای حزب در ایران ۳۲۳ نفر بود. این حزب توانست در شهرهای بزرگ ایالت آذربایجان، رشت و تهران و بتدریج در مازندران و مشهد سازمانهای محلی بوجود آورد. فعالیت تشکیلات فرقه عدالت در تهران مدیون تلاشها و همکاریهای کریم حسن‌زاده – که نیک بین و اسمعیل فارس اسم‌های مستعار حزبی اش بود-، سیدجعفر جوادزاده و علی امیرخیزی بود. در روزهای ۳ تا ۵ تیر ۱۲۹۹ / ۲۳ تا ۲۵ ژوئن ۱۹۲۰، در انزلی نخستین کنگره فرقه عدالت برگزار شد و در آن تصمیم گرفته شد که از حزب عدالت به حزب کمونیست ایران تغییر نام داده شود. تعداد افراد نزدیک شونده به حزب فزونی گرفته بود، از آن جمله سید‌محمد دهگان (مدیر آتی روزنامه حقیقت با سردبیری پیشه‌وری)، مهدی علوی‌زاده (مدیر مجله خلق)، میرزا‌اسمعیل یکانی، بهمن شیدانی (با نام اصلی رضاقلی میرزا، پسر عموی دهگان و باجناق پیشه‌وری)، میرزاحسین خان امید و دیگران به حزب کمونیست (عدالت) ایران پیوستند. فرقه عدالت توانست به سازماندهی اتحادیه معلمان، اتحادیه کفاشان، و اتحادیه کارگران چاپخانههاهرچند در دایره‌ای محدود نایل شود. ولی در این میان، خبر کشته شدن حیدرخان عمواغلی در فعالیت فرقه عدالت تاثیر منفی گذاشت و سستی در تشکیلات بجا گذاشت.
در همین فاصله سالهای ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۸م./۱۲۸۴ تا ۱۲۸۷خ.، سه انقلاب بزرگ سیاسی در جنوبِ قفقاز و آذربایجان ایران اتفاق افتاد: انقلاب ۱۹۰۵روسیه (سال ۱۲۸۴خ.) ، انقلاب مشروطیت ایران در ۱۲۸۶خ. (۱۹۰۶م.) و انقلاب ترکهای جوان در ۱۹۰۸ / ۱۲۸۷ که بسیاری از آذربایجانیها در آنها نقش داشتند و موجب توسعه هویت ملی آنها شد. در همه این سه انقلاب، مخلوطی از ظهور و توسعه افکار چپ سوسیالیستی، ناسیونالیستی و اسلامگرایی در کنار آزادیخواهی دیده می‌شود، که بعضا تفکیک آنها از همدیگر راحت نمی‌باشد.
سیدجوادزاده خلخالی با نویسندگی در روزنامه و در اوج هیجانات انقلاب بلشویکی در باکو وارد دنیای سیاست شد. نخستین مقاله سیاسی/اجتماعی او احتمالا در روزنامه آچیق سوز
جوادزاده خلخالی به فرقه عدالت - که بلافاصله بعد از سقوط تزار شروع به کار کرد و متشکل از ایرانیان مهاجر در جنوب قفقاز بود- پیوسته و به کمیته مرکزی حزب انتخاب گردید. وی در ۱۹۱۹ روزنامه حریت را که ارگان فرقه عدالت بود بطور مستقل مدیریت کرد. اکثر اعضای حزب عدالت بعدا در دانشگاه کوتوْ (KUTV) درس خواندند و باهم در ارتباط بودند. دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق یا به اختصار کوتوْ
اعضای حزب عدالت را ۶۰٪ کارگر، ۲۰٪ کارمند، ۱۷٪ پیشه‌ور و ۳٪ روشنفکر تشکیل می‌دادند. تعداد افراد کمیته عدالت در ۱۹۱۸ در آذربایجان شوروی ۴۰ نفر و در حوالی سال ۱۹۲۰ تعداد اعضای حزب در ایران ۳۲۳ نفر بود. این حزب توانست در شهرهای بزرگ ایالت آذربایجان، رشت و تهران و بتدریج در مازندران و مشهد سازمانهای محلی بوجود آورد. فعالیت تشکیلات فرقه عدالت در تهران مدیون تلاشها و همکاریهای کریم حسن‌زاده – که نیک بین و اسمعیل فارس اسم‌های مستعار حزبی اش بود-، سیدجعفر جوادزاده و علی امیرخیزی بود. در روزهای ۳ تا ۵ تیر ۱۲۹۹ / ۲۳ تا ۲۵ ژوئن ۱۹۲۰، در انزلی نخستین کنگره فرقه عدالت برگزار شد و در آن تصمیم گرفته شد که از حزب عدالت به حزب کمونیست ایران تغییر نام داده شود. تعداد افراد نزدیک شونده به حزب فزونی گرفته بود، از آن جمله سید‌محمد دهگان (مدیر آتی روزنامه حقیقت با سردبیری پیشه‌وری)، مهدی علوی‌زاده (مدیر مجله خلق)، میرزا‌اسمعیل یکانی، بهمن شیدانی (با نام اصلی رضاقلی میرزا، پسر عموی دهگان و باجناق پیشه‌وری)، میرزاحسین خان امید و دیگران به حزب کمونیست (عدالت) ایران پیوستند. فرقه عدالت توانست به سازماندهی اتحادیه معلمان، اتحادیه کفاشان، و اتحادیه کارگران چاپخانه‌ها
10 ماه پیش
در تاریخ 1402/05/30 منتشر شده
است.
207
بـار بازدید شده