آموزش آواز ایرانی استاد محمد رضا شجریان، دستگاه سه‌گاه(گوشه مثنوی مخالف)

آموزش آواز ایرانی،
استاد محمد رضا شجریان،
دستگاه سه‌گاه(گوشه مثنوی مخالف)
********************************************
سه‌گاه یکی از دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است. این دستگاه احتمالاً از یکی از شعبه‌های موسیقی مقامی به همین نام ریشه می‌گیرد و از نظر درجات با مقام راست ارتباط دارد؛ چنان‌که با شروع از درجهٔ سوم مقام راست فواصل سه‌گاه به دست می‌آید و احتمالاً نام سه‌گاه نیز از همین نشئت می‌گیرد.

دستگاه سه‌گاه از نظر مد با آواز افشاری نیز شباهت دارد و برخی از ردیف‌دانان به جای آن که افشاری را از ملحقات دستگاه شور بدانند، آن را به سه‌گاه نزدیک می‌دانند.

گوشه‌های مهم دستگاه سه‌گاه عبارتند از:
(درآمد، زابل، مویه، حصار، مخالف و مغلوب.)

گوشه‌هایی با نام مشابه در دستگاه چهارگاه نیز یافت می‌شوند و این دو دستگاه را «برادر» همدیگر نیز می‌نامند.

شباهت این گوشه‌های دو دستگاه از نظر مد نیست؛
بلکه از نظر موقعیتشان در قیاس با درآمد دستگاه است.
__________________________________________

(گوشه درآمد)؛
گسترهٔ صوتی درآمد سه‌گاه از نت پایهٔ آن تا درجهٔ چهارمش است.

روح‌الله خالقی در کتاب نظری به موسیقی می‌نویسد که آواز سه‌گاه آوازی بی‌نهایت غم‌انگیز و حزن‌آور است و آواز غم‌انگیز سه‌گاه را «یادگار مصیبت‌ها و آلام نیاکان» ایرانیان می‌داند.

داریوش صفوت هم این دستگاه را برای القای احساس درد و رنجی که در نهایت به امید می‌انجامد مناسب می‌داند.

اما شاهین فرهت سه‌گاه را بیشتر مجلسی می‌داند و معتقد است که در مقایسه با چهارگاه که مورد توجه همهٔ موسیقی‌دانان بوده، سه‌گاه «دنیایی‌تر» است و بیشتر نزد مردم کوچه و بازار مورد توجه بوده‌است.
__________________________________________

(نمونه‌ها)؛

آلبوم رسوای دل به خوانندگی محمدرضا شجریان در دستگاه سه‌گاه است.
این آلبوم با پیش‌درآمد و چهارمضراب سه‌گاه آغاز می‌شود که داریوش پیرنیاکان آن را ساخته و نواخته‌است.

از تصنیف‌های مشهوری که در این آلبوم اجرا شده، می‌توان به تصنیف «من از روز ازل» اشاره کرد که ساختهٔ مرتضی محجوبی است؛ بر شعری از رهی معیری. این تصنیف را اولین بار غلامحسین بنان اجرا کرده بود.

شجریان همچنین در آلبوم انتظار دل که با همکاری گروه اساتید (به سرپرسی فرامرز پایور) منتشر شد، گوشه‌های مختلف دستگاه سه‌گاه را اجرا کرده‌است.

آلبوم شوق دوست ساختهٔ محمدجواد ضرابیان و به خوانندگی همایون شجریان نیز در همین دستگاه است. در تصنیف‌های این آلبوم پرده‌گردانی‌های فراوانی از طریق گوشه‌هایی مثل حصار به گوشهٔ عراق و دستگاه همایون انجام شده‌است.

از آلبوم‌های محمدرضا لطفی نیز جانِ جان در سه‌گاه است و گریه بید و پرواز عشق در سه‌گاه و بیات اصفهان هستند.

تصنیف «رسوای زمانه» ساخته همایون خرم در گوشهٔ مخالف سه‌گاه است.
شعر این تصنیف سرودهٔ بهادر یگانه است و اولین بار الهه آن را اجرا کرد.
پس از آن، خواننده‌های بسیاری از جمله محمدرضا شجریان، مرضیه، هایده، مهستی علیرضا افتخاری و علیرضا قربانی آن را اجرا کردند که اجرای قربانی در آلبومی به نام رسوای زمانه منتشر شد.

تصنیف «بازآمد» ساختهٔ جواد معروفی که اولین بار با صدای الهه اجرا شد نیز، در گوشهٔ مخالف سه‌گاه است.
********************************************
محمدرضا شجریان (۱ مهر ۱۳۱۹ – ۱۷ مهر ۱۳۹۹) موسیقی‌دان و خوانندهٔ موسیقی سنتی ایرانی بود.

شجریان در میان دوستداران خود با عنوان
«استاد آواز ایران» و «خسروِ آواز ایران» شناخته می‌شود.
بسیاری از مردم ایران او را مهم‌ترین چهرهٔ موسیقی ایرانی و یکی از نمادهای مهم فرهنگ و موسیقی ایران‌زمین می‌دانند.

شجریان از آوازه‌ای بین‌المللی نیز برخوردار است.

محمدرضا شجریان از بنیاد آقاخان، جایزهٔ خداوندگار موسیقی را دریافت کرده‌است و نامزد جایزه گرمی نیز بوده‌است
********************************************
@user-bc2jc1bn7f