التفسير الأقوم - تعصب - نگاه قرآن کریم به آزادی عقیده

آزادی عقیده در اسلام را مبتنی بر دو اصل اساسی «آزادی ایمان» (آزادی انتخاب دین و عدم اکراه بر پذیرش و حفظ دین) و «آزادی تفکر و عقل» (تاکید بر عقلانیت در اتخاذ دین یا عقیده) دانسته‌اند. به باور بسیاری از اندیشمندان ، قرآن در جهت تکریم انسان و احترام به اندیشه او و با توجه به اینکه به‌دست آوردن کمال اختیاری فقط در سایه پذیرش آزادانه حق ممکن است، بر نفی هرگونه تحمیل عقیده و اجبار در انتخاب دین تأکید کرده و حتی تقلید در اصول اعتقادی دین را نمی‌پذیرد. بر این اساس، آزادی عقیده را حق طبیعی هر فرد دانسته‌اند که با مطالعه و تفکر می‌تواند دین و آیین خود را انتخاب کند. مفسران قرآن، اقامه دلیل بر حقانیت رسولان از سوی خداوند و درخواست تدبر و دلیل از انسان را نشانه سلب تحمیل عقیده بر دیگران دانسته‌اند. آیات متعددی را دلیل بر محوریت آزادی عقیده و اندیشه در قرآن معرفی کرده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود: آیه لا اکراه فی الدین: آیه ۲۵۶ سوره بقره مهم‌ترین آیه‌ای است که مفسران آن‌را دلیل قطعی بر آزادی انتخاب دین و عقیده معرفی کرده‌اند. مرحوم طباطبایی ذیل این آیه توضیح می‌دهد که اعتقاد و ایمان، از امور قلبی و درونی هستند که اکراه‌پذیر و تحمیل‌شدنی نیستند. وی با ارائه این مثال که از جاهل، علم تراوش نمی‌کند، علت ایجاد اعتقادات درونی با اعمال بیرونی را متفاوت می‌داند؛ بر این اساس اگرچه می‌توان در اعمال ظاهری و حرکات بدن، شخصی را مجبور به انجام کاری کرد؛ ولی نمی‌توان کسی را بر پذیرفتن ایمان و اعتقادی خاص وادار کرد. این آیه زمانی نازل شد که برخی از انصار قصد داشتند فرزندان خود را که از کودکی، یهودی و نصرانی بودند به اجبار به آیین اسلام وادار کنند. آیه «وَ لَو شاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَن فی الأرضِ»: در آیه ۹۹ سوره یونس، خداوند خطاب به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: حتی در زمان قدرت بر اکراه همه انسان‌ها بر ایمان آوردن، مجاز نخواهی بود که دیگران را بر ایمان به خدا مجبور کنی. بر اساس مفاد این آیه، مقتضای حکمت خداوند را این دانسته‌اند که فرمان‌برداری از حق و دشمنی با آن در اختیار انسان باشد تا پاک از ناپاک جدا شود و وظیفه پیامبر فقط ابلاغ پیام خدا است و به همین خاطر نباید از کفر انسان‌ها اندوهگین شود. مفسران این آیه را از صریح‌ترین آیاتی دانسته‌اند که بر اختیار و اراده انسان در انتخاب دین یا عقیده تاکید می‌کند. آیه «اَلّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیَتَّبِعونَ أحسَنَهُ»: آیه ۱۸ سوره زمر را بیانگر آزاداندیشی مسلمانان و انتخاب آزاد آنها در مسائل مختلف دانسته‌اند. آیه به مؤمنان اجازه می‌دهد سخنان دیگران را مطالعه و بررسی کرده و اهل تحقیق باشند و آنگاه دست به انتخاب بزنند. شهرت این آیه هم به دلیل تشویق آن به آزاداندیشی است. آیه «إنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ إمّا شاکِراً و إمّا کَفوراً»: بنابر مقتضای آیه سوم سوره انسان تلکیف و آزمایش انسان علاوه بر آگاهی و شناخت، نیاز به هدایت و اختیار انسان دارد. در اندیشه‌های غربی و بعضا غیردینی، آزادی عقیده را مبتنی بر مبانی و اصول خاصی دانسته‌اند که بدون آن، امکان سخن گفتن از آزادی عقیده ممکن نخواهد بود. شخصی بودن عقاید، نسبیت معرفت و عقاید بشری، برتری ارزش انسان نسبت به عقایدش (عدم دخالت اندیشه در انسانیت انسان) و جدایی حقوق انسانی از عقاید (عدم محرومیت انسان از حقوق خود به دلیل داشتن عقاید خاص) از جمله مبانی آزادی عقیده محسوب شده است.

• #مذهبی
• #تعصب
• #زورگویی
• #تحمیل_آراء_و_نظرات
• #زر_و_زور_و_تزویر
• #بردگی_دینی