توکویل و روح دیانت در دموکراسی در گفتگو با جواد ترکاشوند

توکویل، بر این باور بود که دموکراسی روزی در تمام جهان گسترش و سرنوشت محتوم تمام ملت‌های آینده خواهد بود. او در اثر سترگ خود دموکراسی در آمریکا که در عین‌حال مهم‌ترین اثر به‌روز درباره مطالعه و شناخت دموکراسی در جهان می‌باشد، برای استقرار دموکراسی در هر جامعه‌ای عوامل گوناگونی را برمی‌شمارد که "روح دیانت" نیز به مثابه "شکلی از معنویت" در کنار مواردی همچون جغرافیا، قوانین، اخلاق، شهرستان‌گرایی و نهادهای‌ مدنی قرار می‌گیرد. در نظر توکویل، "اخلاق" اصلی‌ترین عامل برای دوام و قوام دموکراسی است که موارد دیگر بدان بستگی دارد. اما، به باور وی، این امر مهم به واسطه "دیانت" هدایت می‌گردد. البته، کاوش توکویل در ادیان، صرفا به لحاظ رویکرد انسانی و مناسبات مرتبط با آن است، یعنی وی می‌کوشد این مسئله را واکاوی کند که در سده‌های دموکراتیکی که انسان مدرن وارد آن می‌شود، ادیان چگونه می‌توانند به آسانی نفوذ و نقش خود را حفظ کنند و ماندگار بمانند؟، چنان‌که، در فصل هفتم دموکراسی می‌گوید؛ "به همان اندازه که امید برای قلب بشر ضروری است، دین نیز ضرورت دارد، لذا، جمهوری‌های دموکراتیک از هر نوع حکومت دیگری بیشتری به آن احتیاج دارند". او در ادامه با اشاره به وضعیت دین در آمریکا می‌گوید؛ "در این کشور نفوذ دین تنها بر روی اخلاق و عادات نیست، بلکه روح و روان افراد را نیز در قلمرو نفوذ خود قرار داده است و دین از راه نظم و نسق دادن وضع خانواده‌هاست که اساس مملکت را سامان داده است". البته، توکویل نقش غیرمستقیم دین را به درجات مهم‌تر می‌داند که چونان عاملی مفیدوممتاز برای دموکراسی است، چرا که موجب ایجاد غرایز مغایری‌ در انسان مدرن می‌‌شود که از عشق و غرق در لذات مادی دوری نماید. لذا، آموزه‌های دینی موجب به وجود آمدن گونه‌ای وظایف اخلاقی دموکراتیک نوین برای شهروندان در جهان مدرن است. اما، نکته مهم این است که منظور توکویل از "دین" قسمی "دین مدنی و لیبرال" در چشم‌انداز مسیحیت است که از ورود به سپهر سیاست می‌پرهیزد و به صراحت امتزاج آن دو را زیان‌بار دانسته و بیان می‌کند که "وقتی دینی با حکومت اتحاد یافت درست است که قدرت خود را نسبت به عده‌ای شدیدتر‌ می‌نماید، ولی دیگر باید از حکومت بر همه قطع امید کند". در واقع، او معتقد است که دین برای آزادی ضروری است، به بیان دیگر در ترسیم اندیشه آزادی‌گرایانه توکویل، دین برای آزادی همچون عنصری همبسته است که دوشادوش آن پیش‌ می‌رود و بدان یاری می‌رساند تا بی‌بندوباری‌ها و کنش‌های افراطی آن را متوقف سازد. این وصف یادآور عبارت مشهور وی است که می‌گفت؛ "انسان اگر ایمان ندارد باید مقید به خدمتی گردد و اگر آزاد است باید ایمان داشته باشد". بنابراین، هدف من در این سخنرانی آن است روشن کنم به چه معنا روح دیانت نزد توکویل به استقرار دموکراسی و اعتلای آزادی یاری می‌رساند. میزبان: فرزاد شریف‌زاده میهمان: جواد ترکاشوند به همت انجمن علمی فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

• #تحصیلات_و_یادگیری
• #توکویل
• #دموکراسی
• #دیانت
• #الکسی_دو_توکویل
• #جواد_ترکاشوند